تحلیل تطبیقی - کیفی عوامل مؤثر بر تولید علم در سطح کلان

نویسنده در مطالعۀ پیش رو درصدد است که بداند یک جامعه باید چه شرایطی داشته باشد تا به‌موازات برابری در آموزش عالی، به توسعۀ علمی نیز دست یابد. در این زمینه با استفاده از منطق فازی، استخراج شرایط لازم و کافی و شناخت سازوکار علی وقوع نتیجه (توسعۀ علمی) مدنظر قرار گرفت. به‌طور کلی پنج مسیر علی با کفایت نظری مقبول به دست آمد؛ اما به‌دلیل پوشش نظری و تجربی بیشتر، تنها یک مسیر علی دارای اهمیت نظری و تجربی تشخیص داده شد. نتایج مسیر علی منتخب نشان دادند تکثر کنشگر علمی تنها در شرایطی ممکن است سبب توسعۀ علمی شود که جامعه ازنظر داشتن اقتصادی پویا و مبتنی بر تولید در شرایط مطلوبی باشد و ضمن ادغام متقارن در نظام جهانی از بعد اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، توان رقابت‌پذیری زیادی در عرصۀ بین‌المللی داشته باشد. به عبارت دیگر، نتایج نشان می‌دهند تکثر کنشگر علمی به‌طور جداگانه تنها یکی از شروط لازم توسعۀ علمی است و برای تحقق توسعۀ علمی باید با عوامل ذکرشده ترکیب شود. ذکر این نکته ضروری است که بین مسیرهای علی، داشتن اقتصادی پویا و مبتنی بر تولید، تنها شرطی بود که در تمام آنها ظاهر شد؛ به‌طوری که موردی یافت نشد که در نبودن اقتصادی مولد، تکثر کنشگران علمی سبب توسعۀ علمی شود.